Al 47 jaar slalomt de diefstal van drie schilderijen van James Ensor op 1 april 1978 uit het toenmalige Stedelijke Museum voor Schone Kunsten op het Wapenplein tussen feiten en verzinsels. Zullen Focus-WTV-journalist Stefaan Kerger en VRT-radiomaker Ronald Verhaegen erin om, bijna een halve eeuw na datum, de naam van de dader onthullen? We horen het binnenkort in ‘Salut James’, een zesdelige podcast over de spectaculaire kunstroof, waarvan de eerste twee delen dinsdag werden gepresenteerd. Voor het eerst ook zijn de vier gestolen werken weer samen te zien in de gelijknamige expo in het James Ensorhuis.
Stilaan dreigt de even memorabele als mysterieuze roof uit ons collectief geheugen gewist. Daarom even pro memorie: in de nacht van 31 maart op 1 april 1978 klimt een dief met een touw het dak op van het toenmalige Feest- en Kultuurpaleis op het Wapenplein, waar het museum toen onderdak vond. Hij haalt er drie olieverfschilderijen van Ensor van de wand: Zelfportret met Bloemenhoed, Mijn dode moeder en De koets. Kort daarop gooit hij een briefje over de muur van de toenmalige gendarmerie in de A. Pieterslaan en eist boudweg 9,3 miljoen frank losgeld. Die bewuste week kopt De Zeewacht als aprilgrap dat het stadsbestuur alle werken van Ensor uit de stadscollectie zal verkopen om haar begroting gezond te maken. Bracht die joke de dief op ideeën?
Kat en muis
De politie verzint al snel een mecenas om met de dief te onderhandelen. De rover zet diverse mobiele scenario’s op om het losgeld te pakken te krijgen. Zo geeft hij erg gedetailleerde vliegroutes op geringe hoogte langs de kust op, waar het losgeld ter hoogte van een lichtsignaal moet gedropt worden. Ook op een wegenkaart tekent de dief nauwkeurige nachtelijke circuits uit om zijn buit binnen te rijven. Het wordt een enerverend kat-en-muisspel. In weer een andere brief maakt de dief zich boos vanwege de vele lekken in de pers. Dat hij het meent, bewijst een uitgesneden fragment uit het gestolen doek Mijn dode moeder. Maar de dief bewijst ook zijn goede trouw en stuurt een plattegrond van een duinenstrook bij Middelkerke. Daar vindt de politie Mijn dode moeder. De Koets wordt in nog meer mysterieuze en gevaarlijke omstandigheden teruggevonden in De Haan.
En op 22 augustus 1980 ontdekken spelende kinderen het zelfportret met Bloemenhoed onder het duinzand niet ver van het Duinenkerkje in Mariakerke. De dief stuurt een laatste brief: Bonjour chérie, bientôt en Espagne. Salut, James. Maar hij verdwijnt nog niet echt voorgoed, want in augustus 1981 vindt een passioneel drama plaats in de Langestraat. Daarbij worden meerdere mensen neergeschoten, waarna de dader zich van het leven berooft. “In de podcast graven we dieper in het mysterie over wat de moord in de Langestraat te maken heeft met de grootste Ensorroof ooit”, zegt de journalist beslist. “Maar daarvoor moet je wel het audioverhaal beluisteren”, laat hij ons op onze honger.
Fake news
Met journalistieke drive en passioneel geboeid bijt Stefaan Kerger zich al 15 jaar lang vast in de roof. “Maar ere wie ere toekomt, zowel Domiek Vervaecke van De Zeewacht als Fred Vandenbussche van Het Volk brachten toen in hun bladen gedegen onderzoeksjournalistiek. Fred publiceerde in 1985 zijn roman Ensor gegijzeld. Een fictieverhaal dat toch vrij dicht zat bij de ware toedracht. Trouwens, ook voor mij was die roof niet meer dan een raadselachtig verhaal dat vandaag zelfs bij veel Ensorkenners is weggedeemsterd en bij jonge Oostendenaars wel fake news lijkt.”
Maar na veel lezen en vooral interviewen van ruim 40 betrokken protagonisten, leidde Stefaans zoektocht naar een dader. “Ik sprak met mensen van de lokale en gerechtelijke politie en de toenmalige B. O. B. en Rijkswacht, die intelligent speurwerk leverden in een complex dossier. Ze hadden te doen met een erg gewiekste dief: belezen en zwijgzaam, maar ook cynisch en geslepen. Verder namen ook toenmalig adjunct-conservator van het Stedelijk Museum, familieleden van Ensorkenner Frans Aerts, kunstkenner Hugo Brutin, Ensorspecialist Xavier Tricot, voormalig De Zeewacht-hoofdredacteur Dominiek Vervaecke, wijlen ereburgemeester Julien Goekint en veel anderen mij in vertrouwen.”
Herenigd
“En al is er dan wel geen smoking gun, toch durf ik vandaag te beweren dat we een web spinnen rond een in Oostende aangespoelde kunstrover, die met de actuele informatie uit de podcast toen zeker zou zijn gevat. En hoe intens ik ook gezocht heb, ik heb helaas geen alibi gevonden om hem van de roof vrij te pleiten.”
In de dagen na de roof verdwijnt ook Ensors Zicht op het Fort Napoleon uit het museum. Algauw wordt de tweede dief in heel verrassende omstandigheden geklist. “Heel Oostende wist het, maar geen enkele krant maakte er melding van. Die man in kwestie leeft nog, daarom respecteren we zijn anonimiteit”, zegt Stefaan, die vooral blij is dat de vier gestolen schilderijen nu voor het eerst samen te zien zijn in een expo in Het James Ensorhuis. “Na 47 jaar hangen ze eindelijk weer rustig samen in de directe omgeving waar ze ooit gemaakt zijn. Dat is voor mij een poëtisch moment.”
Ook bij de presentatie van de eerste twee afleveringen van de podcast dinsdag lieten Stefaan en Ronald het achterste van hun tong niet zien. De twee auteurs laten ons de podcast met mondjesmaat degusteren in de komende weken.
De podcast Salut James komt uit op het platform van de krant De Standaard en is ook te beluisteren op Radio Noordzee op 27 en 28 mei en 3, 4, 10 en 11 juni,telkens om 19 uur op 105 FM of via www.radionoordzee105.be.
The post Onthult nieuwe podcast na bijna halve eeuw naam van Ensordief? “Met onze info zou hij nu zeker zijn gevat” is provided by KW.be.
