Wij versus zij. Al jaren is dat bij veel mensen het cliché dat nooit veraf is als het gaat over mensen met buitenlandse roots. De Belgisch-Marokkaanse documentairemaker Younes Haidar dreigde in diezelfde val te trappen tijdens het maken van Dag Vreemde Man. Tot hij aanklopte bij acteur, theatermaker en scenarist Zouzou Ben Chikha (45) om de vertelstem te zijn, en die ongezouten zijn mening gaf. Opeens ontstond een heel andere dynamiek over identiteit, schuld en hun wereldbeeld. Zouzou – bij het grote publiek bekend van het theater en zijn tv-rollen in Bevergem, De Dag, De Twaalf en Chantal – ontpopte zich ongewild tot mentor, en geeft in ons gesprek ook een inzicht op zijn eigen parcours met vallen en opstaan. “Ik heb écht een hekel gekregen aan cynisme.”
“Younes, waar gaat dit over?” Met één zin, zijn typische grijns en licht cassante blik stelt Zouzou Ben Chikha de vraag waarvan hij verwacht dat de Belgische-Marokkaanse documentairemaker Younes Haidar die ook stelt aan zichzelf. Die laatste was initieel bij Zouzou gaan aankloppen om de vertelstem te zijn van zijn zoektocht naar de identiteit van ‘dé Vlaming’, maar kreeg een pak vaderlijke raad er bovenop, samen met enkele opmerkingen die noopten tot introspectie.
De acteur, theatermaker en scenarist, die opgroeide in Blankenberge en roots heeft in Tunesië, is naar eigen zeggen een ongewilde ervaringsdeskundige. Het uiteindelijke relaas, de docu Dag Vreemde Man, is zo méér geworden dan de klassieke vragen: hoe kijken ‘zij’ naar ‘wij’ en ‘wij naar ‘zij’? Het resulteert dan ook in een heerlijk eerlijke docu, een van de fijnste stukjes tv die we dit jaar al zagen. Dit voorjaar ging de docu in première op het Filmfestival van Oostende, en gooide ook hoge ogen op internationaal vlak bij Canneséries.
Zouzou kan dan wel kras uit de hoek komen, hij is vooral een heel warme mens die al even gul levenswijsheden als high fives uitdeelt tijdens ons gesprek, net als complimenten naar de gasten die in andere interviews onderbelicht blijven: mede-scenaristen Jasper Declercq en Nahid Shaikh. “Fantastische gasten ook. Met hen had ik mijn bedenkingen en vragen doorgesproken, vooraleer ik ze aan Younes voorlegde.”
En dat zijn er nogal wat. We zijn amper tien minuten ver in de docu vooraleer iemand zegt dat ‘de vreemden recht hebben op alles’ en een goed kwartier verder vooraleer Tom Van Grieken het heeft over ‘aanpassen’. Had je vooral niet het idee: zucht, alweer die clichés?
“Goh, ik wist vooral dat Younes die clichés nog niet zag. Hij heeft gewoon nog niet die kilometers gedaan om dat door te hebben. Ik heb er trouwens zelf ook uit geleerd, namelijk dat we minder opgeschoten zijn dan ik gehoopt had toen ik jong was. Maar je kan daarover jammeren, of zeggen: kom, werk aan de winkel!”
Is het niet frustrerend om altijd maar op diezelfde nagel te moeten kloppen?
“Het is niet altijd dezelfde nagel. De maatschappij verandert ook de hele tijd. Die is veel diverser dan vroeger, op alle vlakken. Niet alleen qua kleur. Identiteit is fluïde. Je denkt dat je het vasthebt, maar op dat moment is het alweer veranderd. We zijn allemaal zo’n lappendeken van zoveel elementen. De ene dag ben ik acteur, dan weer een halve Tunesiër, muzikant of Blankenbergenaar. De wereld is simpelweg veel complexer geworden. Er zijn dan ook veel nagels die nog moeten ingeklopt worden. Maar frustrerend? Vroeger wel, nu niet meer. We moeten vooruit, hé vint. Met ouder worden heb ik een soort positievere mindset voor mezelf gecreëerd. Het is belangrijk om niet te kijken naar een ander en daar kwaad over te worden, maar om bij jezelf te beginnen.”
Als ik bij mezelf mag beginnen, moet ik erkennen dat ik pas bij Black Lives Matter doorhad hoe diepgeworteld bepaalde problemen zijn, en dat je die niet altijd ziet als je opgroeit als witte, geprivilegieerde West-Vlaming in een vrij conservatieve plek. Diezelfde naïviteit had ik dan weer bij het zien van de snelheid van die tegenbeweging, die heel duidelijk is in pakweg het discours van Trump.
“Voilà. We zien dat het vooruitgaat, maar niet dat het vaak de processie van Echternach is: twee stappen vooruit en eentje achteruit. Maar moet je daarom in een kramp schieten? Als er één iets is waar ik écht een hekel aan gekregen heb, dan is het cynisme, of fatalisme. Wat helpt ons dat vooruit? Ik probeer mijn kinderen van bijna 18 en 23 duidelijk te maken dat het mooiste dat je kan zijn als mens, moédig zijn is. Je nek uitsteken voor mensen die het moeilijker hebben. Dat kan gaan van helpen met de afwas omdat we het druk hebben thuis, tot betogen voor zij die geen stem hebben. Moedig zijn, maakt een mens zo mooi. Dat klinkt misschien wollig, maar dat is het zeker niet.”
“De ene dag ben ik acteur, dan weer een halve Tunesiër, muzikant of Blankenbergenaar”
Het is wel makkelijk om cynisch te worden, of angstig.
“Ik ben op de leeftijd gekomen dat ik weet dat angst een slechte raadgever is. Het heeft me ook heel vaak beknot. Eerlijk? Ik begrijp het vanuit biologisch standpunt, maar angst helpt je geen zak vooruit. Wat ik wel doe, is zoeken naar dat ene lichtpuntje. Ik kan ook nog tegen het canvas gemept worden door het nieuws of tegenslagen in mijn omgeving, maar ik kan steeds sneller weer recht staan, een hoopvolle richting zoeken en iedereen in mijn omgeving meesleuren. Mijn vrouw zegt vaak: ‘hoe doe je dat toch?’”
In de docu is die mentorrol heel goed voelbaar.
“Ik heb het Younes soms moeilijk gemaakt, maar ik doe dat ook alleen maar met mensen die ik graag zie. Als ik op pijnpunten duw, weet hij dat ik om hem geef.”
Wie was de persoon die op jouw pijnpunten duwde op die leeftijd?
“Bijna niemand. Misschien heb ik dat gemist. Nee, schrap die ‘misschien’. Ik heb veel gehad aan mijn broer Chokri, die met zijn theaterwerk niets anders doet dan op pijnpunten duwen. (lacht) Maar voor de rest? Ik ben vaak op zoek gegaan naar mentors, maar vond ze niet.”
Ook niet bij je vader, want je voelt dat ook bij Younes daar het schoentje wringt…
“Vooral niet. Hij was heel streng, en zei niets toen hij terugkwam van de fabriek. Je moest ook niet veel zeggen dan. (denkt na) Ik heb vijf jaar niet met hem gepraat, toen ik beslist had om mijn leven om te gooien. Daarvoor zou ik licentiaat lichamelijke opvoeding volgen, maar ik koos voor jazzstudio. Dat ik richting kunsten ging, was een hele grote teleurstelling voor hem.”
Leeft je pa nog?
“Ja. Meer dan tien jaar geleden werd hij aangereden door een taxi, en na die val was zijn kortetermijngeheugen aangepast. In één keer is hij van de dominante pater familias gegaan naar iemand die als een kind zorgen nodig heeft. Dat heeft heel onze familie overhoop gegooid.”
Heb je het gevoel dat je alles hebt kunnen uitspreken?
(denkt na) “Eigenlijk wel, en weet je waarom? Omdat ik niet veel te zeggen had. Vader heeft het theatersucces van Chokri en mij gezien en zei er niets over. Als hij naar Tunesië ging, stoefte hij er wel over, met krantenknipsels en al. Maar tegen ons? (haalt zijn schouders op) Weet je, ik was vorige week een personage aan het schrijven, en plots had ik door dat ik mezelf had omschreven. Toen ik dat herlas, was dat een van de meest verhelderende momenten in mijn leven. Ik begon te zien waarom ik mij al heel mijn leven zo gedroeg. Alles was opeens zo duidelijk. Ik heb heel lang de maatschappij als een onveilige omgeving ervaren, los of dat nu effectief zo was of niet. Ik zie dat ook bij Younes en andere mensen van een andere origine. Ik had een kille, brutale vader en een moeder die haar tijd moest verdelen over zeven kinderen. Wat heb ik daar mee gedaan? Grappig zijn, mijn toevlucht zoeken in drank en drugs… altijd maar proberen te compenseren en manieren gezocht om mij veilig te voelen. Dat is trouwens ook de reden dat ik voor de kunsten ben gegaan, puur omdat het veilig aanvoelde. Eindelijk weet ik wie ik ben. Ik wist dat al, met dank aan therapie een paar jaar geleden. Maar ik ben intussen ook gestopt met roken en alcohol, en ik voel me zoveel beter. Ik spreek bepaalde mechanismes niet goed, maar ik begrijp dat je je als jonge gast in Brussel gaandeweg niet meer veilig of onthecht voelt als je twee, drie keer per week gecontroleerd wordt. De maatschappij moet goed beseffen dat ze moet investeren in een veiligheidsgevoel, wil ze een bloeiende, talentvolle generatie grootbrengen.”
In de docu verwoord je het mooi dat je carrosserie in je jeugd heel wat blutsen krijgt, die je daarna voor de rest van je leven probeert uit te builen.
“Die vergelijking komt van Alain Platel (de bekende choreograaf, red.) in Touché op Radio 1. Dat heeft me erg geraakt. Want het is ook zo. En de meeste blutsen krijg je van je ouders.”
Hoe zit het met het uitbuilen van jouw blutsen?
“Goed, ik ben aan het simoniseren. (lacht) Ze zijn al bijna niet meer zichtbaar.”
Wat me naadloos brengt bij Garage Amar. Exact tien jaar geleden leerde Vlaanderen je kennen in Bevergem. Sindsdien is het hard gegaan.
“Muze uit Chantal ligt in pieken en dalen, maar Bevergem is toch het project waar ik nog het vaakst aan gelinkt word. Dat was ook heel tof om te doen. Heel rock ’n roll. We hebben ons daar echt helemaal gesmeten. De meeste mensen kenden ons niet, en we hadden niets te verliezen. Voor mij voelde dat toen ook heel veilig aan, waardoor ik mij zo geamuseerd heb.”
“Een hoofdrol? Mijn ego zou zeggen van wel, maar eerlijk gezegd: ik ben geen tafelspringer”
Ambieer je geen hoofdrol?
“Mijn ego zou zeggen van wel, maar eerlijk gezegd: ik ben geen tafelspringer. Ik doe ook vanalles. Andere acteurs kunnen zich ook echt verdiepen in een rol, maar ik weet van mezelf wat ik kan en niet kan. Dat is nog zo’n voordeel aan ouder worden. Ik weet ook niet of ik het zo comfortabel zou vinden. Zo groot is mijn ego nu ook niet.” (grijnst)
Blijft theater je grote liefde?
“Ik speel weer heel veel trompet. Muziek blijft mijn grootste liefde, omdat het een internationaal karakter heeft waar ik me niet moet bewijzen of waar ik afgerekend word op pakweg mijn accent. Ik ben echt zot van jazz. Ironisch genoeg was dat vroeger ook zo, maar was ik achteraf bekeken meer bezig met het imago van mezelf als jazzartiest. Nu ik dat heb losgelaten, kan ik zoveel meer bezig zijn met de inhoud. Met wat écht telt. Daarvoor moet een mens 54 jaar geworden zijn…”
Waar liggen je ambities momenteel?
“Ik schrijf heel veel, als scriptdoctor (een scenarioschrijver die ingehuurd wordt om bestaande scripts te bewerken of herschrijven, red.). Ik heb mij de laatste jaren erg verdiept in storytelling. Ik werk aan een eigen film, en ook een reeks met Wannes Cappelle – die overigens een fantastische pen heeft (de twee schreven ook al samen met Dries Heyneman aan het bekroonde ‘Grond’, red.). Ik plak er geen termijn op. Het moet vooral goed zijn, zodat ik niemand moet overtuigen maar dat ze er zelf de relevantie van inzien. Daarnaast maak ik ook nog een theatervoorstelling met Chokri, en sta ik na tien jaar nog eens op de planken dit najaar, met onder meer Sien Eggers. Ik vind de gedachte alleen al erg spannend, maar ik kijk daar ook zo hard naar uit.”
‘Dag Vreemde Man’ is nu exclusief te zien op Streamz.
Bekijk hieronder de trailer:
Je kan jouw keuzes op elk moment wijzigen door onderaan de site op “Cookie-instellingen” te klikken.”
The post Zouzou Ben Chikha, van acteur en scenarist tot mentor: “Het mooiste dat je kan zijn als mens, is… moedig” is provided by KW.be.
