Jozef Luyssaert leefde met zijn partner Suzanne Debruyne in Avelgem. Hij stierf op 2 augustus 2000 op 85-jarige leeftijd in Heestert. De leraar uit Oostvleteren was reserve-onderofficier bij het 23ste Linieregiment, 14de Compagnie en werd krijgsgevangen genomen op 26 mei 1940. Zijn verhaal komt aan bod in het boek ‘Ontwapend’ van Karel Strobbe over Belgische krijgsgevangenen in het Duitse Rijk (1940-1945).
“‘Ontwapend’ schetst op basis van archiefbronnen, brieven en dagboeken het aangrijpende verhaal van de Belgische krijgsgevangenen tijdens de Tweede Wereldoorlog. Het jaar 1940 heeft me altijd al gefascineerd. Het was een kantelpunt in onze geschiedenis, waarin België bezet werd en de kaart van Europa hertekend werd. Dat jaar had een enorme impact, niet alleen op wereldschaal, maar ook op het leven van gewone mensen, gezinnen en kinderen”, vertelt auteur Karel Strobbe (40) uit Gent. Hij is getrouwd met een West-Vlaamse. Karel is historicus en gefascineerd door de impact van de Tweede Wereldoorlog op het leven van gewone mensen. De passie voor dit onderwerp was er al vroeg. “Toen ik zestien werd, ging ik drie dagen met mijn vader naar Normandië en kwam ik thuis met potjes zand van elke landingszone.”
Dagboeken
“Tijdens de bezetting sloegen mensen op de vlucht, er waren wegvoeringen, heimwee, en voor velen een confrontatie met een vreemde omgeving. In mijn boek ‘Van onze jongens geen nieuws’ kwamen die thema’s al aan bod, toen vanuit het perspectief van burgers. In ‘Ontwapend’ behandel ik dezelfde thema’s, maar dan over militairen die in het Derde Rijk terechtkomen. ‘Ontwapend’ kan gezien worden als het eerste (en voorlopig enige) werk over de Belgische krijgsgevangenen”, legt Karel uit.
(lees verder onder de foto’s)
“Ik heb een grote voorliefde voor ego-documenten, zoals brieven, dagboeken en memoires. Voor dit boek ging ik op zoek naar zulke bronnen om me in te werken en het werd al snel liefde op het eerste gezicht. Zo vond ik bijvoorbeeld zes dikke mappen met brieven van een majoor, uitgewisseld met zijn partner terwijl hij in krijgsgevangenschap zat. Die brieven lezen was een heel intieme ervaring, ik werd als het ware deel van hun gezin. Die nabijheid tot het persoonlijke sprak me enorm aan. Ik las heel bijzondere dingen: hoe een gezin de herinnering aan papa koestert, hoe een echtgenote haar liefde toont door een voedselpakket te vullen met potten confituur gemaakt met vruchten uit de eigen tuin…”
“Ik las heel bijzondere dingen: hoe een echtgenote haar liefde toont door een voedselpakket te vullen met potten confituur gemaakt met vruchten uit de eigen tuin…”
Referentiekader
“In veel Vlaamse families doen er vandaag nog verhalen de ronde over vaders of grootvaders die krijgsgevangene waren. Die verhalen eindigen meestal met hun terugkeer naar België en zijn vaak vrij kort. Veel Vlaamse militairen mochten in de winter van 1940/1941 terugkeren. Maar voor beroepsmilitairen en Franstalige dienstplichtigen liep het verhaal vaak helemaal anders. Het duurde tot in 1945”, vertelt Karel. “Ik hoop dat dit boek een soort kapstok kan zijn voor mensen bij wie er in de familie flarden van verhalen opdoken. Dat het een referentiekader of aanvulling biedt, zeker omdat bij veel families nooit veel informatie is doorgegeven.”
(lees verder onder de foto)
Stalag
Jozef Luyssaert werd geboren in 1915, in Oostvleteren. Hij was 25 jaar toen de oorlog en de veldtocht begon, was onderwijzer in Avelgem en verloofd met Suzanne Debruyne. Jozef was reserve-onderofficier. Hij werd krijgsgevangen genomen op 26 mei 1940 in Oostwinkel. Hij werd weggevoerd naar Stalag XVII B (Krems-Gneixendorf), daarna naar een Arbeitskommando in Grabensee, beide in Oostenrijk. Vanaf 21 oktober 1940 verbleef hij in een ziekenhuis in Wenen. In het gezin van Jozef Luyssaert en Suzanne Debruyne werden vier kinderen geboren: Jan (82), Luc (81), Frans (overleden in 1953 op zevenjarige leeftijd) en Christiane (77). Op 2 augustus 2000 stierf Jozef in Heestert op 85-jarige leeftijd. Op 13 februari 2008 overleed Suzanne op 93-jarige leeftijd.?
Zwaar werk
“Zoals vele anderen werd Jozef samen met andere militairen per boot naar Duitsland vervoerd. Na een doorgangskamp belandde hij uiteindelijk in een Stalag, een krijgsgevangenenkamp in het Duitse Rijk. Tijdens de veldtocht en zijn gevangenschap hield Jozef zorgvuldig notities bij in een kleine zakagenda. Hij schreef zijn ervaringen later volledig uit. Zijn aantekeningen zijn opmerkelijk gedetailleerd: hij beschrijft onder meer dat de soldaten voor de strijd nog een laatste keer konden biechten, en dat hij later in Duitsland verantwoordelijk werd voor de soepbedeling in zijn barak. Hij deed zichtbaar moeite om die taak zo eerlijk mogelijk uit te voeren. Het rantsoen was erg karig en de materiële omstandigheden ellendig. Kruimels werden bewust gegeten, een zakdoek deed dienst als handdoek. In zijn nota’s lezen we op 7 juli ‘Poperinge kermis’ en wat later in juli kon ik uitmaken dat er Maria-Ommegang in Poperinge was”, zegt Karel.?
“In Jozef zijn nota’s lezen we op 7 juli ‘Poperinge kermis’ en wat later in juli kon ik uitmaken dat er Maria-Ommegang in Poperinge was”
“Na zijn aankomst in Oostenrijk verbleef Jozef eerst een maand in een groot kamp in Krems, dat nog in opbouw was. De omstandigheden waren zwaar: de sanitaire voorzieningen ontbraken nog grotendeels, hun haar werd afgeschoren, persoonlijke bezittingen moesten worden afgegeven. Het kampleven was eentonig en mentaal belastend. Om daaraan te ontsnappen, meldde Jozef zich aan om te werken op het platteland. Hij kwam terecht in Grabensee, maar het boerenleven bleek te zwaar voor hem. Een arts stelde vast dat hij niet geschikt was voor het zware werk, waarna hij tewerkgesteld werd in een houtzagerij, een lichtere opdracht in hetzelfde dorp.”?
Buikontsteking
In september 1940 kreeg Jozef een buikontsteking en moest hij het dorp verlaten. “Hij werd overgebracht naar een ziekenhuis in Wenen, waar hij tot het einde van zijn gevangenschap zou verblijven. Daar beleefde hij kerst 1940, voor vele duizenden krijgsgevangenen het toppunt van morele geseling en heimwee. Hoewel de oorlog op afstand leek, verlangden de krijgsgevangenen naar huis. De sfeer werd met kerstbomen en versiering opgefleurd, maar het gemis bleef groot. Naar het einde van zijn verblijf in Wenen was de gezondheid van Jozef beter en hielp hij mee in de ziekenhuiskeuken. Zijn krijgsgevangenschap was zwaar, maar niet te vergelijken met het lot van wie in concentratiekampen belandde.”
(lees verder onder de foto)
In februari 1941 werd Jozef per trein gerepatrieerd naar België, een gevolg van Hitlers beslissing om de Vlamingen een voorkeursbehandeling te geven. “Hij kwam aan in Antwerpen-Centraal, probeerde diezelfde dag nog Ieper te bereiken, en kwam uiteindelijk ’s avonds aan bij zijn verloofde Suzanne Debruyne. Jozefs dagboek wordt vandaag bewaard in Oostenrijk, nadat zijn kinderen het hebben geschonken aan het stadsarchief van Krems. Het is een waardevolle bron, niet alleen door de nauwkeurigheid van zijn beschrijvingen, maar ook door de menselijke blik op een oorlogservaring. Naast het dagboek schonk de familie ook enkele souvenirs, waaronder een oude Oostenrijkse pijp. Jozef keerde in 1969 nog één keer terug naar de plaats van zijn gevangenschap.”?
Massa-ontsnapping
‘Ontwapend’ is niet enkel gebaseerd op ego-documenten, maar ook op archiefonderzoek zowel in binnen- als buitenland. “Zo werd onder andere het archief in Freiburg geraadpleegd voor militaire documenten en werd in Londen gezocht naar informatie over het verhaal van een Belgische RAF-piloot. Enerzijds zijn er de persoonlijke verhalen van bijvoorbeeld Jozef, en anderzijds het bredere relaas van de veldtocht en de massale deportatie van duizenden Belgische krijgsgevangenen”, legt Karel uit.?
“Het krijgsgevangenschap zelf is een bijzonder divers verhaal. Onder de gevangenen bevonden zich Vlamingen zoals Jozef, maar ook officieren, beroepssoldaten, Walen en Brusselaars, die soms tot vijf jaar lang gevangen bleven. Een opmerkelijke figuur is Henri Picard, een Belgische RAF-piloot die hielp bij de voorbereiding van een massa-ontsnapping en zelf ook wist te ontsnappen. Het verhaal over die ontsnapping is in 1963 verfilmd als ‘The Great Escape’.”?
Op 15 mei is er een lezing met Karel over ‘Ontwapend’ in het oorlogsmuseum Klein Engeland in Houthulst. Het boek is te verkrijgen bij de betere boekhandel en is ook online te bestellen.
The post Dagboek van krijgsgevangene en Oostvleternaar Jozef Luyssaert in boek‘Ontwapend’: “Menselijke blik op een oorlogservaring” is provided by KW.be.
